Teken

Teken is een onderwerp waar regelmatig over gesproken wordt. Er zijn veel ‘do’s and don’ts’, maar waar moeten we nu eigenlijk bang voor zijn en moeten we überhaupt bang zijn voor teken. In dit artikel probeer ik de belangrijkste dingen op een rij te zetten. Daarbij zal ik mij beperken tot de dingen die wetenschappelijk bewezen zijn. Het is overigens niet de bedoeling om daarmee mensen op de tenen te staan.

Wat is een teek?

Een teek is een klein (1 tot 3 millimeter groot), bruinzwart spinachtig insect. (Plaatje 1) Teken kruipen. Teken kunnen niet springen en ook niet vliegen. Teken leven vooral in struiken en hoog gras, in bossen, heide, duinen, parken en tuinen. Ze houden van een vochtige omgeving, en zijn vooral actief van maart tot november, zodra de temperatuur boven de 7 graden komt. Jaarlijks worden in Nederland een miljoen mensen door een teek gebeten. Ook in het buitenland komen teken voor.

Teken kruipen of klimmen op mensen en dieren en bijten zich vast in de huid. Je ziet dan vaak alleen een zwart puntje op de huid. Door het opzuigen van bloed zwelt de teek langzaam op tot een bruinzwart of grijzig bolletje van ongeveer een centimeter (zo groot als een erwt). Na enkele dagen laat de teek vanzelf los.

Een tekenbeet kan overal op het lichaam voorkomen, vooral op warme vochtige plekken zoals de oksels, de liezen, de knieholtes en de bilspleet; bij kinderen vaak ook op het hoofd, in de nek (op de haargrens) en achter de oren.

 

Is een tekenbeet gevaarlijk?

Nee, op zich is een tekenbeet niet gevaarlijk. Het is een insectenbeet net zoals mug, daas en wesp een beet kan geven. Op de plaats van de beet ontstaat vaak binnen 3 dagen een rood vlekje, zoals bij de meeste insectenbeten. Het vlekje wordt meestal niet groter dan 1 of 2 centimeter en verdwijnt weer binnen een paar dagen tot 1 week. Het kan dezelfde klachten geven als een muggenbeet: jeuk en irritatie.

Maar: in Nederland is 1 op de 5 teken besmet met de bacterie (eigenlijk spirocheet) *plaatje 2* die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Wel zijn er grote verschillen: op sommige plaatsen is de helft van de teken besmet, op andere bijna geen.

De kans op het krijgen van de ziekte van Lyme na een tekenbeet is niet zo groot. Ongeveer 2 of 3% van de mensen krijgt de ziekte van Lyme na een beet van een besmette teek. De ziekte van Lyme is lastig te herkennen: De klachten komen pas na verloop van tijd en niet allemaal tegelijk. Bovendien kunnen dezelfde verschijnselen ook door andere ziekten worden veroorzaakt.

Als de verschijnselen tijdig worden opgemerkt, is de ziekte van Lyme goed te behandelen.

Beschermen en voorkomen

U kunt de kans op tekenbeten verkleinen door hoog gras en struiken te vermijden. Blijf in de natuur op wandelpaden. Draag goed sluitende kleding (met lange mouwen en broekspijpen in de sokken). Laat kleine kinderen een hoedje of pet dragen om het hoofd tegen teken te beschermen.

Gaat u op pad in een omgeving waar veel teken voorkomen? Dan kunt u zich extra beschermen door uw huid in te smeren met een insecten-werend middel met DEET (over DEET gaan veel fabels rond: DEET is niet kankerverwekkend, wel heeft het mogelijk bij hoge concentraties effect op het zenuwstelsel. Daarom wordt bij kinderen een lagere concentratie aanbevolen en wordt geadviseerd het 1x per dag maximaal te gebruiken en niet op een beschadigde huid. Bij normaal gebruik volgens de bijsluiter is DEET veilig). Helaas hebben teken geen last van citroen- of eucalyptus geuren, een teek kan nl. niet ruiken.

Werkt of verblijft u veel in teekrijke natuurgebieden, bijvoorbeeld omdat u vaak kampeert, wandelt, fietst, geocacht of omdat u boswachter bent? Dan kunt u zich extra beschermen door kleren te dragen die met een insecten-werend middel behandeld (geïmpregneerd) zijn. Geïmpregneerde kleding kunt u ook kopen bij gespecialiseerde outdoor-zaken

Controleren en verwijderen

Controleer uw huid zorgvuldig als u in de natuur bent geweest (in bos, park, hei, duinen of tuin, in hoog gras en tussen struiken en oude bladeren). Ziet u een teek? Verwijder die dan direct. Controleer uw hele lichaam, vooral de warme vochtige plekken zoals de oksels, liezen, knieholtes en bilspleet. Controleer vooral bij kinderen ook op het hoofd, in de nek (op de haargrens) en achter de oren.

Teken zijn heel klein, in het begin zie je alleen een klein puntje op de huid (1 tot 3 mm). Controleer dus met goed licht, zo nodig met een bril en een spiegel. Laat moeilijk zichtbare plekken (achterhoofd, nek, rug en billen) door een ander controleren. Doe dit een aantal dagen nadat u in de natuur bent geweest. Schud kleding goed uit en was het op 60 graden.

 

Hoe een teek verwijderen?

Let op: U mag een vastzittende teek niet met alcohol, olie, nagellak, zeep of andere middelen bewerken of verdoven. Het zou de kans op besmetting kunnen vergroten.

Zo verwijdert u de teek:

• U kunt het best met een puntig pincet (of een tekentangetje) de teek zo dicht mogelijk op uw huid vastpakken.
• Trek de teek loodrecht voorzichtig (en zonder te draaien) uit de huid.
• Als de kop van de teek hierbij afbreekt en in de huid achterblijft is dat niet erg. Het resterende stukje komt er vanzelf weer uit, net als bij een splinter. Het kan wel gaan ontsteken.
• Maak na het verwijderen van de teek het wondje schoon met een alcohol of betadine oplossing. Heeft u dat niet, was het dan goed met water en zeep.
• Noteer in uw agenda:
  – de datum van de tekenbeet.
  – de streek en het land waar u op dat moment was.
  – de plek van uw lichaam waar de teek zat. Maak een foto van de plek (met een lineaal erbij.)

Houd de eerste 3 maanden de plek waar de teek zat in de gaten. Bij kleurveranderingen moet u contact opnemen met de huisarts.

Let op: de eerste dagen zal er een insectenbeet zichtbaar zijn.

Lukt het zelf niet om de teek te verwijderen? Neem dan dezelfde dag nog contact op met de huisarts (ook in het weekend!)

 

Bloedonderzoek en preventief antibiotica na een tekenbeet.

Na een tekenbeet bloedonderzoek doen heeft geen zin. De bloedtest kan niet aantonen of de teek u besmet heeft:

• Het kan zijn dat u wél door de teek besmet bent, maar dat dat nog niet in het bloed te zien is.
• En andersom: als onderzoek van het bloed wél een infectie in het bloed opspoort, kan dat van een vroeger doorgemaakte infectie zijn die u al lang overwonnen heeft.

Wat we vaak horen is dat de Lyme wel aangetoond zou kunnen worden met Duitse testen. Helaas is dat niet zo. De Duitse testen zijn niet beter, ze hebben helaas veel vals positieven. Dit betekent dat de test zegt dat er lyme is, terwijl dat dus niet zo is.

 

Bij een teek die korter dan 24 uur op de huid heeft gezeten is de kans op besmetting zo klein dat het risico van preventief antibiotica geven niet opweegt tegen de kans op de ziekte van Lyme.

Bij een teek die langer dan 24 uur op de huid heeft gezeten zijn er 2 mogelijkheden: 1. Afwachten en klachten in de gaten houden of 2. Preventief antibiotica (dit is meestal een eenmalige geeft van 200 mg doxycycline). 30 % van de mensen krijgt last van de antibiotica.

 

Er is helaas (nog) geen vaccin om de ziekte van Lyme te voorkomen.

 

Wanneer naar de huisarts?

Neem contact op met uw huisarts:

• na een tekenbeet in het buitenland; er zijn in het buitenland nog meer ziekten die door teken worden overgedragen
• als het u niet lukt om een teek te verwijderen; ga dan dezelfde dag nog naar de praktijk of de huisartsenpost;
• als u een teek heeft verwijderd die waarschijnlijk 24 uur of langer in de huid heeft vastgezeten;
• als u verschijnselen krijgt die kunnen passen bij de ziekte van Lyme:
  • als er binnen enkele dagen tot 3 maanden – rond de tekenbeet of op een andere plek van uw lichaam – een rode of blauwrode vlek of ring ontstaat; bij een donkere huid kan de vlek er gelig of blauwig uitzien; neem dan binnen 1 tot 2 dagen contact op.
  • als u ergens op uw lichaam een verkleuring, rode of blauwrode vlek of ring ontdekt die langzaam groter wordt (óók als u géén tekenbeet heeft opgemerkt).
  • als u enkele dagen tot maanden na een tekenbeet een of meer klachten krijgt zoals:
    – een gevoel alsof u griep heeft (koorts, hoofdpijn, spierpijn, moeheid)
    – een of meer dikke en pijnlijke gewrichten
    – uitstralende pijn, tintelingen of minder kracht in uw arm, been of romp
    – u ziet ineens dubbel of krijgt ineens een scheef gezicht.(aangezichtsverlamming of de ziekte van Bell kan veroorzaakt worden door Lyme)

Het RIVM ontwikkelde een gratis Tekenbeet-app. Met deze app kunt u opzoeken hoe een teek eruit ziet en hoe u een teek snel verwijdert. Deze app werkt ook offline.

Artikel door Hanneke Tan-Koning, geocacher en apotheekhoudend huisarts Giethoorn

 

Bronnen:

https://www.thuisarts.nl/tekenbeet/

https://www.rivm.nl/Onderwerpen/T/Tekenbeten_en_lyme